اختلالات تغذیه شامل مشکل در جمع کردن غذا و آمادگی برای مکیدن، جویدن و یا بلعیدن آن است. به عنوان مثال کودکی که نمیتواند غذا را برداشته و در دهان بگذارد و یا نمیتواند دهانش را جهت جلوگیری از بیرون ریختن مواد غذایی بطور کامل ببندد، دچار مشکل تغذیه می‌باشد.
اختلالات بلع(دیسفاژی) می تواند در هر سطحی از فرآیند بلع اتفاق بیافتد:
- مرحله ی دهانی
مکیدن- جویدن- حرکت غذا یا مایعات به سمت گلو
- مرحله ی حلقی
آغاز رفلکس بلع- فشرده شدن غذا و حرکت آن به سمت گلو
- مرحله ی مروی
انقباض و شل شدن عضلات مری، حرکت غذا و ورود آن به معده کودکانی که دچار مشکلات تغذیه و بلع هستند، دامنه‌ی وسیعی از نشانه‌ها و علایم را نشان خواهند داد. نباید فراموش کرد که این نشانه‌ها و علایم از کودکی به کودک دیگر متفاوت بوده و ممکن است تمام علایم در یک کودک دیده نشود. علایم و نشانه‌های زیر در کودکان سنین پایین دیده می‌شود:
- پیچ و تاب دادن به بدن یا سفت کردن آن حین تغذیه
- عدم هوشیاری حین تغذیه
- پس زدن غذا و مایعات
- اشکال در تحمل مواد غذایی با بافت‌های گوناگون (بعنوان مثال کودک تمام غذاها را به شکل پوره میخورد)
- نیاز به صرف زمانی طولانی برای تغذیه (مثلا بیش از 30 دقیقه)
- اشکال در جویدن
- اشکال در تغذیه با سینه
- سرفه یا عق زدن حین تغذیه
- عفونتهای مکرر دستگاه تنفسی
- آبریزش بیش از حد یا بیرون ریختن غذا و مایعات از دهان و بینی
- وزن‌گیری آهسته
اختلالات بلع و تغذیه چیست؟
مشکلات تغذیه شامل مشکلاتی در جمع کردن و نگه داشتن غذا در دهان و آمادگی برای مکیدن و جویدن یا بلع آن است؛ بعنوان مثال کودکی که نتواند غذا را بردارد و آن را در دهان بگذارد و یا نتواند برای جلوگیری از خروج غذا از دهانش، دهان خود را به طور کامل ببندد، احتمالا دچار اختلال در تغذیه می‌باشد.
اختلالات بلع یا دیسفاژی می‌تواند در هر مرحله از فرآیند بلع رخ دهد:
• فاز دهانی: مکیدن ، جویدن یا حرکت غذا و حرکت به سمت گلو
• فاز حلقی: آغاز بلع، فشرده کردن غذا و حرکت به سمت پایین گلو و بستن مسیر هوایی جهت جلوگیری از ورود مواد غذایی و مایعات به مسیر هوایی (آسپیراسیون) یا پریدن غذا در گلو
• فاز مروی: گشاد و تنگ شدن دهانه بالایی و پایینی لوله غذایی در گلو (مری)و فشرده شدن و حرکت آن به سمت معده
برخی علائم و نشانه های مشکلات تغذیه و بلع در کودکان چیست؟
کودکانی که دچار مشکلات تغذیه و بلع هستند،.دامنه‌ی وسیعی از علائم را نشان می‌دهد. باید در نظر‌داشت که تمام علائم و نشانه‌ها در تمام کودکان دیده نمی‌شود.
علائم و نشانه های زیر در کودکان در سنین بسیار پایین دیده می‌شود:
• کش و قوس آمدن یا سفت کردن بدن حین تغذیه
• ناراحتی زیاد یا فقدان هوشیاری حین تغذیه
• پس زدن غذا یا مایعات
• عدم پذیرش بافت‌های غذایی مختلف (بعنوان مثال فقط پوره میخورد و غذای کمی سفت‌تر را نمی‌پذیرد)
• مدت زمان طولانی جهت تغذیه؛ بعنوان مثال بیش از 30 دقیقه
• اشکال در جویدن
• اشکال در تغذیه با سینه مادر
• سرفه یا عق زدن حین وعده های غذایی
• آبریزش بیش از حد یا خروج مایعات و غذا از دهان یا بینی
• اشکال در هماهنگی تنفس با غذا خوردن یا نوشیدن
• صدای گرفته یا نفس آلود یا وجود صدایی شبیه قرقره کردن
• برگرداندن غذا یا استفراغ مکرر
• عفونت ریه مکرر
• رشد یا وزن گیری کمتر از حد نرمال
بنابراین کودک می تواند در خطر موارد زیر باشد:
• کم آبی یا فقر غذایی
• آسپیراسیون (ورود مایعات یا مواد غذایی به مسیر هوایی)
• عفونت ریه یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مکرر که می‌تواند به بیماری مزمن ریوی تبدیل شود.
• خجالت یا انزوا در محیطهای اجتماعی حین غذا خوردن (مثلا رستوران)
اختلالات تغذیه و بلع چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر شما شک دارید که کودکتان دچار دیسفاژی است، بهتر است هرچه سریعتر با پزشک کودک خود صحبت کنید وی کودک را از نظر وجود مشکلاتی همچون بازگشت اسید معده و ... بررسی کرده و اقدامات لازم را انجام خواهد داد. لازم است آسیب شناس گفتارو زبان نیز کودک را ارزیابی کرده و موارد زیر را انجام دهد:
• پرسیدن سؤالاتی درباره تاریخچه پزشکی، رشد و علائم مشاهده شده در کودک
• بررسی قدرت و حرکت عضلات درگیر در بلع
• مشاهده تغذیه کودک جهت بررسی وضعیت و چگونگی قرارگیری وی، رفتارها، حرکات دهانی و در حین خوردن و نوشیدن
• انجام ارزیابی‌های دقیق‌تر در صورت نیاز(باریوم- آندوسکوپی)
چه درمان‌هایی برای کودکی که دچار مشکل تغذیه و بلع است، موجود می‌باشد؟ درمان بسته به علت و علائم اختلال بسیار متغیر است. بر اساس نتیجه‌ی ارزیابی، آسیب شناس گفتار و زبان و یا تیم درمانی، برخی موارد زیر را پیشنهاد می‌دهند:
• مداخلات پزشکی از قبیل درمان ریفلاکس معده
• تغییر مواد غذایی
• افزایش پذیرش بافت‌ها یا انواع غذاهای متنوع
• تغییر بافت و دمای غذا
• تغییرات وضعیتی و چگونگی قرارگرفتن
• تکنیک‌های مدیریت رفتاری
• ارجاع به سایر متخصصین از قبیل دندانپزشک یا روانشناس
اگر درمان توسط آسیب شناس گفتار و زبان مورد نیاز باشد، تمرکز درمانی بر موارد زیر خواهد بود:
• افزایش قدرت عضلات دهان
• افزایش حرکات زبان
• بهبود جویدن
• افزایش پذیرش بافت‌های غذایی و نوشیدنی‌های متنوع
• هماهنگی الگوی مکیدن-بلع –تنفس(در نوزادان)
• تغییر بافت‌های غذایی یا قوام مایعات جهت اطمینان از برقراری بلع بی خطر
چه عواملی منجر به اختلالات تغذیه و بلع می‌شوند؟
در زیر به برخی عوامل ایجاد مشکلات تغذیه و بلع در کودکان اشاره شده‌است:
• اختلالات دستگاه عصبی بعنوان مثال فلج مغزی، مننژیت آنسفالی و....
• مشکلات گوارشی(ریفلاکس)
• نارس بودن یا تولد با وزن پایین
• مشکلات قلبی
• شکاف لب/کام
• مشکلات مربوط به مسیر هوایی و دستگاه تنفسی
• اتیسم
• آنرمالی‌هایی در سرو گردن
• ضعف عضلانی در صورت و گردن
• مشکلات مربوط به روابط والد-کودک حین تغذیه
• درمان‌های پزشکی اثر گذار بر اشتها