سلامت و بازتوانی شناختی

۱- نقش مغز در کیفیت و طول عمر شما غیر قابل انکار است، سلامت آن را جدی بگیرید!

بسیاری از ما این ضرب المثل را که «عقل سالم در بدن سالم است» بارها و بارها شنیده ایم و بنا به معنا و مفهوم آن همیشه سعی کرده ایم که بیشترین توجه خود را معطوف به سلامت و مراقبت از بدنمان نماییم. برای مثال اشیای سنگین بلند نمی کنیم تا کمرمان درد نگیرد، کفشی خریداری می کنیم تا پاهایمان در آن راحت باشند، در هوای آلوده ماسک می زنیم تا ریه هایمان آسیب نبیند، ورزش می کنیم تا وزن مناسب خود را حفظ کنیم و چاق نشویم و…

اما آیا تا به حال به این مساله فکر کرده اید که برای سلامت مغزمان چه کاری انجام داده ایم و آیا اصلا آن طور که شایسته اش است به مغز توجه کرده ایم؟ به نظر شما آیا برای داشتن یک بدن سالم، یک مغز سالم ضروری تر نمی باشد؟

برای اینکه بتوانید به اهمیت مغز در زندگی پی ببرید، بیایید برای یک لحظه خود را بدون آن درنظر بگیرید. در چنین شرایطی نه تنها فعالیت های پیچیده ای مانند تفکر، زبان، حافظه، تصمیم گیری، احساس، ادراک و تمرکز از بین می روند، بلکه شما حتی نمی توانید کارهای ساده ای مانند خوابیدن، غذل خوردن ، راه رفتن، صحبت کردن، نوشتن، خواندن و… را انجام دهید. آیا در چنین وضعیتی زندگی شما با زندگی یک گیاه تفاوت دارد؟

۲- اگر تا کنون این اتفاق برای شما افتاده است که در یک فروشگاه به کسی خیره شوید و تلاش کنید نام او را به خاطر بیاورید اما موفق نشوید، لطفا به مغز خود بیشتر توجه کنید!

تا چند سال اخیر این تصور برای بسیاری از افراد وجود داشت که تنها با بالا رفتن سن است که مغز انسان ها ضعیف شده و دیگر نمی تواند مانند دوران جوانی و نوجوانی کار کند و انگار که کم کم بازنشسته می شود. اما این باورها با مشاهده دانش آموزانی که در یادگیری دروس مدرسه مشکل داشتند و یا افرادی که حتی در ۹۰ سالگی، همچنان در حال کسب علم و دانش بودند کاملا تغییر کرد و راز های جدیدی از توانایی مغز فاش شد. این که مغز، ساختاری است تغییر پذیر و نه ثابت، به محققین کمک کرد تا در پی کشف روش هایی باشند که با استفاده از آنها به یاری مغز بروند و مانع از تحلیل و تضعیف آن شوند. پس اگر امروز نتوانستید نام دوست صمیمی خود را به یاد اورید، چهره او را دربین جمعیت ایستگاه اتوبوس تشخیص دهید و یا اینکه فراموش کردید بعد از خروج از خانه در را قفل کنید، از مغز خود نا امید نشوید. این ها همه هشدارهایی هستند که به شما می گویند مغزتان را جدی بگیرید.

۳- مهم نیست مغز شما چقدر قدرتمند است، آنچه اهمیت دارد این است که بدانیم این عضو به جبران و احیای خود نیاز دارد!

انجام دادن سریع محاسبات ذهنی، بیرون کشیدن خاطرات دوران کودکی، نوشتن یک نامه ی اداری در حین گوش دادن به اخبار و تند تند حل کردن جدول، نشان دهنده ی توان بالای ذهنی و قدرتمندی مغز شماست. اما آیا بعد از ۲۰ دقیقه با سرعت دویدن دوست ندارید که روی یک صندلی بنشینید و به پاهای خود استراحت دهید؟ مغز هم دقیقا شرایط مشابهی دارد و بعد از یک فعالیت ذهنی به استراحت نیاز دارد تا انرژی مصرف شده را به دست بیاورد. یک مغز خسته جسم سالم را نیز از فعالیت بازمی دارد. استراحت های کوتاه در طول روز، گوش دادن به موسیقی آرامش بخش مانند صدای آب و طبیعت، انجام مدیتیشن بطور منظم و مسافرت کردن از جمله مواردی هستند که یک مغز خسته برای بدست آوردن انرژی مصرف شده ی خود به آنها نیاز دارد.

۴- مغز خود را با یک صبحانه ی مقوی بیدار کنید و با تغذیه ی سالم در طول روز، آن را بیدار نگه دارید!

علت اینکه چرا پزشکان تغذیه همیشه بر خوردن یک صبحانه ی کامل تاکید می کنند و آن را مهمترین وعده ی غذایی در طول روز می دانند، این است که یک صبحانه ی کامل برای مغز مانند یک ساعت زنگ دار است که هر روز صبح باید مغز را سر موقع از خواب بیدار کند. هرچقدر مواد غذایی مقوی تری سر سفره ی صبحانه قرار گیرد، مغز هم سریع تر بیدار می شود و بیداری آن تا مدت بیشتری ادامه می یابد. در کنار این وعده ی مهم غذایی، میوه ها و سبزی ها، لبنیات، گردو، کشمش و بادام هم می توانند به مغز شما نیرو دهند.

۵- این تنها جسم شما نیست که نیاز به استراحت دارد، مغز شما هر شب، منتظر یک خواب حداقل ۷ ساعته است!

بسیاری از شب ها این اتفاق برای ما افتاده است که با وجود اینکه در بدنمان احساس خستگی نمی کنیم، اما با این حال به استراحت نیاز داریم. در این شرایط است که مغز شما بیشتر از جسمتان نیاز به خواب دارد. اگر همچنان به مقاومت برای بیدار ماندن ادامه دهید، مغز هم دیگر با شما همکاری نمی کند. این همان شرایطی است که شما به علت آن نمی توانید ساعت ۳ صبح یک متن ۱۰ خطی را با کمتر از حداقل ۱۰ اشتباه املایی تایپ کنید. پس خمیازه های مغز خود را جدی بگیرید.

با یک خواب کافی و منظم شبانه، مغز شما می تواند اطلاعاتی را که در طول روز به آن وارد شده است، به خوبی طبقه بندی و ذخیره کند. در واقع مغز با این کار به شما کمک می کند تا این اطلاعات را در آینده به راحتی به خاطر آوردید و یا از آنها برای تصمیم گیری و برنامه ریزی استفاده کنید. این را هم فراموش نکنید که خواب منظم، توان مغزی را به طور قابل توجهی بالا می برد. در مقابل برهم خوردن نظم خواب و بی خوابی، مغز را ضعیف و فعالیت های آن را مختل می کند.

۶- در روز ساعاتی را به ورزش کردن اختصاص دهید، حتی اگر این ورزش، بالا رفتن و پایین آمدن از پله ها باشد!

ورزش های بدنی برای سلامت مغز بسیار اهمیت دارد. بهتر و بیشتر شدن جریان خون به قسمت های مختلف مغز، آن را به طور کامل تغذیه می کند و خستگی مغز را از بین می برد. برای ورزش کردن نیازی به ثبت نام در باشگاه های ورزشی و خرید وسایل و دستگاه های ورزشی ندارید. اگر هم در طول روز وقت کافی برای ورزش کردن ندارید و مدام پشت میزکار خود نشسته اید، همین الان از روی صندلی بلند شوید و چند حرکت ساده ی کششی در ناحیه ی دست و پاهای خود انجام دهید. اگر زمان انجام این تمرینات را هم ندارید، به هر بهانه ای پیاده روی کنید. این پیاده روی می تواند مسیر محل کار/مدرسه تا خانه و یا حتی بالا رفتن و پایین آمدن از پله های خانه باشد.

۷- برای داشتن مغزی فعال و سالم، در باشگاه ورزش مغز ثبت نام کنید، همین امروز!

تمرینات هوازی یکی از مهم ترین قسمت های برنامه های ورزشی است که به واسطه ی آن اکسیژن بیشتری به نواحی مختلف مغز می رود و توانایی آن را بطور چشم گیری افزایش می دهد. ورزش هایی مانند طناب زدن، فوتبال و والیبال، نقش مؤثری در توانمند سازی مغز دارند. اما جدا از ورزش های بدنی، آیا می دانید که شما می توانید ورزش های مغزی هم داشته باشید و روزانه آنها را انجام دهید؟ هدف از انجام این تمرینات، به فعالیت واداشتن مغز و مانع شدن از استراحت طولانی مدت و تنبل شدن آن می باشد. برای انجام ورزش های مغزی، تنها کافی است که یک پازل و یا جدول تهیه کرده و آن را حل کنید و یا اینکه یک بازی کامپیوتری(فکری) انجام دهید. با این کار شما وارد باشگاه ورزشی مغز شده اید. اما اگر می خواهید عضو دائم آن باشید و نتیجه ی انجام ورزش ها را بر تناسب مغزی خود ببینید، باید هر روز به این باشگاه بیایید.

۸- خندیدن، تفریح کردن و داشتن احساسات مثبت مانند یک باطری پر قدرت، مغز شما شارژ می کند و استرس آن را از بین می برد!

مغز عضوی از بدن است که طرفدار سرگرمی و تفریح است، به طوری که خندیدن و احساس لذت شما در طول روز مانند یک جریان پر قدرت، انرژی زیادی را به آن منتقل می کند. اما در مقابل، احساسات منفی مانند استرس و اضطراب، اتصالاتی در این جریان ایجاد می کند و می تواند انرژی مغز را به یکباره تخلیه نماید. زمانی که شما احساس ناامیدی می کنیدئ، نمی توانید واقعیات را به صورت منطقی بررسی و برای حل مشکلات راه حلی پیدا کنید. پس تا جایی که می توانید در طول روز از احساسات منفی دور شوید و بگذارید مغزتان کاملا شارژ شود.

۹- مغز شما مانند مدیر یک کارخانه ی بزرگ است. این مدیر را برای کارهای جزئی خسته نکنید و بجای ان از معاونین خود استفاده کنید!

برای یک مدیر کارخانه که درگیر مسئولیت های سنگین اجرایی است و باید تصمیم گیری های مهمی انجام دهد و ریسک های زیادی را بپذیرد، مسائلی چون چیدمان دستگاه ها، ساعت کار و استراحت کارکنان و نظم کاری توزیع کنندگان، مسائل بسیار ساده و کم اهمیتی است که انجام آنها را باید به عهده ی معاونین خود بگذارد و در عوض زمان و انرژی خود را صرف امور مهم تری نماید. مغز هم همین شرایط را دارد. اگر شما بخواهید در طول روز انرژی مغز خود را صرف کارهای کم اهمیتی بکنید، مغز خیلی زود خسته می شود و دیگر نمی تواند تا اخر روز به شما کمک کند. برای مثال بجای آنکه بخواهید مدام با خودتان قرار ملاقات بعدازظهر را تکرار کنید و یا در حافظه به دنبال مکان و زمان آن بگردید برنامه ی ملاقات را به تلفن همراهتان بدهید و آن را طوری تنظیم کنید که ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از موعود آن، زنگ هشدار بزند یا آن را روی برگه ای یادداشت کرده و روی میز خود قرار دهید.

۱۰- هیچ وقت باور نکنید که می توانی با مصرف دارو، یک شبه مغز خود را جوان کنید، چون چنین دارویی هنوز کشف نشده است!

در بسیاری از بازارهای تجاری، تولید کنندگان از احساس ناامیدی و درماندگی مشتریان سواستفاده می کنند و با یک ترکیب غیر واقعی و کمک گرفتن از قدرت تلقین، افراد را فریب می دهند. برای مثال دارویی را تبلیغ می کنند که مصرف دو بار در روز آن، شما را باهوش می کند و نمی گذارد حافظه ی خود را از دست بدهید.

اگر شما باور داشته باشید که مغز برای توانمند شدن به ورزش های مغزی بیشتر از هرچیز دیگر نیاز دارید آنگاه می توانید در جهت توانمند شدن مغزتان گام بردارید.

توانمندی مغز را بازیابید، شرایط مختلف مانند استرس ها و فشارهای مزمن، مصرف مواد و یا ضربه به سر از عواملی هستند که می توانند به طور جدی به مغز آسیب برسانند و توانایی های ان را بطور چشم گیری کاهش دهند. افزایش سن نیز می تواند منجر به افت عملکردهای مغزی شود. در این شرایط به کار بردن راهکارهای بازتوانی برای ترمیم مغز آسیب دیده یا کم توان و بازگرداندن توانایی های اولیه، لازم و ضروری می باشد.