بازتوانی شناختی چیست؟

بازتوانی شناختی Cognitive Rehabilitation یکی از شاخه‌های علوم اعصاب شناختی است که با اتکاء به یافته‌های این علوم سعی در درمان اختلالات شناختی یا ارتقای قوای شناختی افراد دارد. کارف در سال ۱۹۹۹، تعریفی کاربردی از بازتوانی شناختی ارائه کرده است که در این تعریف بازتوانی شناختی، شامل ارائه فعالیت‌های درمانی معطوف به عملکرد است که هدف آن‌ها، تقویت و یا تثبیت مجدد الگوهای رفتاری پیشین و نیز تثبیت الگوهای رفتاری جدید، برای انجام فعالیت و یا ارائه مکانیسم‌های شناختی جهت جبران عملکردهای آسیب دیده سیستم عصبی می باشد.

بازتوانی شناختی بر اصل تمرین مغزی مبتنی است، این تمرین ها، تمرین های ویژه ای هستند که یادگیری و انعطاف پذیری تفکر را مورد هدف قرار می دهند. در واقع مهارت های شناختی قسمت ها و قطعاتی از فرایند یادگیری هستند که با تمرین های بازتوانی شناختی تقویت می شوند. وقتی مغزی در حال یادگیری است از این مهارت های شناختی جهت شبیه سازی، سازماندهی و پردازش اطلاعات استفاده می کند. در اصل تمرین های بازتوانی شناختی باعث رشد و تقویت مهارت های شناختی می شود.

 با رشد و توسعۀ علوم اعصاب متخصصان این حوزه متوجه شدند که مغز مجهز به توانمندی خاصی است که خاصیت ” نوروپلاستیسیتی ” یا ” انعطاف پذیری عصبی ” نامیده می شود؛ مغز انسان می تواند برخی آسیب های وارده به خود را با به کمک تمرین هایی خاص و مستمر به کمک این انعطاف پذییری حتی در سطح سلولی جبران و ترمیم کند. بازتوانی شناختی از این اصل انعطاف پذیری استفاده کرده و آن را در چهت ارتقاء کارکردهای شناختی و اجرایی مغز به کار می بندد.

بازتوانی شناختی روشی جهت بازگرداندن ظرفیت‌های شناختی از دست‌رفته یا آسیب دیده است که توسط تمرینات و ارائه محرک‌های هدفمند صورت می‌پذیرد و هدف آن، بهبود عملکرد فرد در اجرای تکالیف و فعالیت‌هاست. در این روش درمانگر اطلاعات حاصل از ارزیابی جلسات، را در نظر گرفته و مبتنی بر آن تکالیفی برای تقویت و بازسازی کارکردهای شناختی مغز طراحی می نماید و با پیشرفت بیمار درجه دشواری تکلیف را افزایش می‌دهد تا جایی که به تسلط نسبی بیمار به کارکردهای شناختی خود اطمینان حاصل نماید.

 بازتوانی شناختی بر دو رویکرد اصلی مبتنی است:

• بازتوانی شناختی کلاسیک
• بازتوانی شناختی کامپیوتری (CRT)

بازتوانی شناختی کلاسیک؛ آموزش هایی برای جبران ضعف ها در کارکردهای شناختی دارد: به عنوان یک مثال ساده ؛ قرار دادن فهرستی از لیست وسایلی است که فرد باید پیش از خروج از خانه به همراه خود بردارد. این موارد را روی کاغذ می نویسند و بر روی درب ورودی منزل قرار می دهند. در شکل های پیچیده تر؛ بازتوانی شناختی کلاسیک؛ یک سری تمرینات شناختی قلم و کاغذی هم دارد که در منزل یا کلنیک ، به مراجع ارائه و با او تمرین می شود. نتایج پژوهش های معتبر علمی نشان داده است که تاثیر یک دورۀ درمانی سه جلسه ای در هفته؛ اگر شش هفتۀ پیاپی ادامه پیدا کند، می تواند در طول زندگی بیمار؛ محسوس و قابل سنجش باشد. بازتوانی شناختی ، حوزه بسیار متنوع و انعطاف پذیری را شامل می شود. در هر سنی می توان از این دانش برای ارتقاء وضعیت شناختی شخص بهره برد؛ هر چند توانایی انعطاف ­پذیری عصبی در کودکان نسبت به بزرگسالان هم بیشتر می ­باشد. هم سریع تر خود را در فرآیندهای رفتاری نشان می دهد. قابلیت تغییرپذیری تا پایان عمر باقی می­ ماند.

بازتوانی شناختی کامپیوتری:

بازتوانی شناختی کامپیوتری؛ فرآیندی پرورشی و طولانی مدت است که طی آن فرد با انجام مکرر تمرینات شناختی به علاوه تمرین های منزل و تکالیف مرتبط، مهارت های اساسی شناختی خود را که مبنای بسیاری از فعالیت ­های روزانه چون یادگیری و … است، ارتقاء داده و تقویت می کند. این تمرینات را رایانه به سرعت و با دقت ارائه می کند . نحوه­ ی ارائۀ این تمرینات به گونه ­ای است که مهارت­ های شناختی فرد به چالش کشیده شده و در اثر موفقیت های پی در پی در طی این چالش ­ها؛ مهارت­ های شناختی ارتقاء پیدا می کند. در فرآیند پرورش شناختی کامپیوتری؛ با استفاده از آزمون ­های شناختی و تحصیلی، مشاهدات بالینی، عملکرد های روزانه و گزارش  های والدین و …، مهارت ­های شناختی که نیاز به پرورش دارند شناخته شده و برای پرورش هدف­گذاری میشوند.

بازتوانی شناختی در بیشتر کارکردهای شناختی از جمله مواردی که در ادامه می آید موثر گزارش شده است:

• پردازش های حسی
• حافظه
• توجه
• کارکردهای اجرایی
• استدلال و منطق
• حل مساله

بازتوانی شناختی برای چه افراد یا بیماررانی توصیه می شود؟

• اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی
• اختلال اوتیسم سطح بالاتر
• اختلال دوقطبی
• اختلال مرتبط با صدمات مغزی
• اختلال مرتبط با آسیب های حافظه از جمله آلزایمر
• افرادی که دچار اختلال در شناخت های اجتماعی هستند
• اختلالات یادگیری
• برای دانش آموزان و دانشجویانی ووو همه افرادی که از ضعف حافظه و توجه شکایت دارند
• برای کهنسالان در جلوگیری از مبتلا شدن به اختلالات حافظه و توجه

همچنین امروزه بطور وسیع از روش های بازتوانی شناختی برای ارتقاء سلامت، استعدادیابی و افزایش عملکرد دانش آموزان، ورزشکاران، مدیران و .. در حیطه ها و در سنین مختلف استفاده می شود. در یوتاپ هم بازتوانی شناختی با یک رویکردی تلفیقی و ارزیابی های دقیق طی جلسات درمانی منظم و مستمر انجام می شود.